NIK o dostępności badań prenatalnych

Dodano: 23 maja 2016

Kobiety spełniające zdrowotne lub wiekowe kryteria mają w Polsce zapewniony bezpłatny dostęp do Programu badań prenatalnych. Jednak w ocenie NIK taki podział nie ma uzasadnienia, ponieważ żadna grupa wiekowa ciężarnych nie jest zupełnie wolna od ryzyka wad wrodzonych u dzieci, i choć prawdopodobieństwo ich wystąpienia jest zróżnicowane, nie są to różnice tak diametralne, żeby pozbawiać którąkolwiek z grup przyszłych mam prawa do bezpłatnych nieinwazyjnych badań prenatalnych.

Informacja prasowa

NIK podkreśla, że dotychczasowe efekty Programu i wyniki kontroli potwierdzają, że dostęp do bezpłatnych, nieinwazyjnych badań prenatalnych, pozwalających na wykluczenie lub stwierdzenie u nienarodzonego dziecka wad rozwojowych i umożliwiających szybkie podjęcie leczenia, powinny uzyskać wszystkie kobiety w Polsce.

Minister Zdrowia oraz skontrolowane oddziały wojewódzkie NFZ zapewniły kobietom w ciąży spełniającym ustalone kryteria (m.in. wiek powyżej 35 lat) dostęp do Programu badań prenatalnych. NIK wskazuje jednak, że z powodu zróżnicowanego rozmieszczenia placówek wykonujących badania prenatalne w części województw dostęp kobiet do Programu mógł być ograniczony.

Od 2009 roku nakłady na Program systematycznie rosły. W efekcie rosła również liczba kobiet objętych opieką prenatalną: z 31 390 w 2009 r., poprzez blisko 37 tysięcy w  2010 r., ponad 54 tysiące w 2012 r., 65 tysięcy w 2013 r. i 71 525 w 2014 r. aż po  46 tysięcy w I półroczu 2015 r.

Odsetek kobiet ciężarnych objętych badaniami różnił się znacząco miedzy poszczególnymi województwami: w 2012 r. wahał się od nieco ponad 3 proc. w lubelskim do 41,5 proc w śląskim,  a  w  2015 r. od 8 proc. w lubelskim do 54 proc. w śląskim.

Wyniki kontroli NIK wskazały na ciekawą prawidłowość: dostępność badań prenatalnych(a co za tym idzie pośrednio także większy udział kobiet w Programie) i rozmieszczenie wykonawców badań na terenie poszczególnych województw zależały od sposobu przeprowadzania konkursów. Tam, gdzie poszczególne oddziały NFZ przeprowadzały postępowanie na realizatorów Programu w całym województwie (łącznie dla wszystkich jednostek z poszczególnych regionów i powiatów) do konkursów zgłaszało się mniej placówek, niż w województwach, w których obszar kontraktowania dzielono na mniejsze części. Np. do konkursu obejmującego całe województwo ogłoszonego przez Podkarpacki Oddział NFZ, przystąpiło dwóch świadczeniodawców, podczas gdy w Małopolsce do konkursu na 2014 r., w którym wprowadzono podział na pięć obszarów kontraktowania, przystąpiło 16 świadczeniodawców z różnych powiatów. Wcześniej, w konkursie na 2011 r., kiedy obszarem kontraktowania było całe województwo zgłosiło się tylko pięciu świadczeniodawców.

Równomierność rozłożenia realizatorów badań miała oczywiście wpływ na skuteczność Programu. Liczba kobiet w ciąży, uprawnionych do bezpłatnych badań prenatalnych, które rzeczywiście do nich przystąpiły była większa tam, gdzie placówki wykonujące badania były rozmieszczone równomiernie w całym regionie (np. w woj. śląskim i małopolskim z Programu skorzystało odpowiednio od 41% do 54% uprawnionych). Natomiast w województwach, w których nieliczni realizatorzy skupieni byli jedynie w głównych miastach odsetek ten był niemal dziesięciokrotnie niższy (woj. lubelskie - ok. 3%).

NIK wskazuje także, że dotychczasowe efekty wdrażania Programu badań prenatalnychoraz ustalenia kontroli potwierdzają, że dostęp i szansę ewentualnego skorzystania z bezpłatnych nieinwazyjnych badań prenatalnych, umożliwiających wykluczenie lub stwierdzenie u nienarodzonego dziecka wad rozwojowych i szybkie podjęcie leczenia, powinny uzyskać wszystkie kobiety w Polsce, niezależnie od wieku. W ocenie NIK obowiązujące obecnie wiekowe (+35 lat) ograniczenie dostępności do bezpłatnegoProgramu badań prenatalnych nie ma uzasadnienia w sytuacji, gdy częstotliwość występowania wad wrodzonych u dzieci jest zbliżona u matek powyżej i poniżej 35 r.ż. Statystki pokazują, że żadna grupa wiekowa przyszłych mam nie jest wolna od ryzyka wystąpienia wad wrodzonych u dzieci. Prawdopodobieństwo ich wystąpienia jest oczywiście zróżnicowane, nie są to jednak w ocenie NIK różnice tak znaczące, żeby pozbawiać którąkolwiek z grup przyszłych mam prawa do bezpłatnych nieinwazyjnych badań prenatalnych.

Rozszerzenie dostępności do bezpłatnych nieinwazyjnych badań prenatalnych na wszystkie przyszłe mamy oznaczać będzie radykalny spadek kosztów dla kobiet, które do tej pory wykonywały takie badania we własnym zakresie. Średni koszt kompletu badań finansowanych z budżetu państwa na jedną przyszłą mamę wynosi ok. 1 tys. złotych, podczas gdy wykonanie tych samych badań w placówkach prywatnych kosztuje co najmniej dwa razy więcej.

Jednocześnie NIK zauważa, że Minister Zdrowia w 2013 r. (po dziewięciu latach od wprowadzenia) podjął prace mające na celu modyfikację Programu badań prenatalnych, w tym objęcie nim wszystkich kobiet w ciąży. Prace te dotąd nie zostały zakończone.

Dzięki poprawie jakości opieki perinatalnej, realizacji Programu badań prenatalnych a także realizacji Programu kompleksowej diagnostyki i terapii wewnątrzmacicznej i realizacji zadań określonych w Narodowym Programie Zdrowia poprawiła się opieka zdrowotna nad matką, noworodkiem i małym dzieckiem oraz obniżyły się wskaźniki umieralności okołoporodowej i noworodkowej.

Efekt obniżenia umieralności okołoporodowej (0-6 dni) osiągnięto już w 2013 r., w 2014 r. wskaźnik ten wyniósł 5,6‰, a w 2015 r. obniżył się z 8,6‰ do 6‰.  Wskaźnik zgonu niemowląt (poniżej jednego roku) spadł w tym czasie z 7‰ do 4‰, a zgonu noworodków (0 -27 dni) z 3,7‰ do 3‰.

NIK zgłosiła zastrzeżenia do polityki informacyjnej dot. dostępu do badań prenatalnych, prowadzonej przez Ministra Zdrowia. Pomimo że Minister Zdrowia podejmował działania informacyjne mające na celu poprawę wiedzy kobiet ciężarnych na temat ciąży, porodu i połogu, to informacje zamieszczane na stronie internetowej Ministerstwa oraz ulotki i broszury na temat ciąży nie zawierały wzmianki o możliwości skorzystania z badań prenatalnych przez kobiety ciężarne w ramach refundowanego przez NFZ Programu badań prenatalnych.

Oddziały NFZ wprawdzie informowały kobiety w ciąży o możliwości przeprowadzenia badań prenatalnych, jednakże w czterech z pięciu skontrolowanych oddziałów informacje te były nieprecyzyjne i mogły wprowadzać kobiety w błąd, głównie co do kryteriów włączenia do Programu (Śląski Oddział NFZ, Podkarpacki Oddział NFZ, Mazowiecki Oddział NFZ, Lubelski Oddział NFZ).

Lekarze w większości kierowali kobiety, spełniające obowiązujące kryteria, na bezpłatne badania w ramach Programu badań prenatalnych, informowali również o możliwości skorzystania z takich badań komercyjnie, w przypadkach, gdy kobiety nie spełniały kryteriów włączenia do Programu. Jednakże w połowie skontrolowanych placówek lekarze prowadzący ciąże nie sporządzali i nie przekazywali kobietom planu opieki przedporodowej, w którym należy uwzględnić możliwość zakwalifikowania ciężarnej do Programu badań prenatalnych.

Wnioski NIK

Dane statystyczne, informujące o liczbie dzieci urodzonych z wrodzonymi wadami rozwojowymi przez matki w wieku poniżej 35 lat, opinia Konsultanta Krajowego w dziedzinie Perinatologii, oraz ustalenia kontroli NIK wskazują na konieczność podjęcia przez ministra właściwego do spraw zdrowia działań mających na celu objęcie badaniami prenatalnymi nieinwazyjnymi wszystkich kobiet w ciąży, bez względu na wiek.

Przepisy rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie standardów postępowania medycznego przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych z zakresu opieki okołoporodowej, sprawowanej nad kobietą w okresie fizjologicznej ciąży, fizjologicznego porodu, połogu oraz opieki nad noworodkiem powinny zostać doprecyzowane tak, aby informowanie kobiety do 10 tygodnia ciąży o możliwości wykonania badań w kierunku wad uwarunkowanych genetycznie oraz dokumentowania w historii zdrowia i choroby pacjentki przekazania tej informacji przez lekarza stało się obowiązkowe.

NIK widzi zasadność podjęcia przez Prezesa NFZ działań mających na celu upowszechnienie wśród poszczególnych oddziałów NFZ, jako dobrej praktyki, podziału obszarów kontraktowania świadczeń realizowanych w ramach Programu badań prenatalnych, na mniejsze obszary (np. powiaty), co powinno sprzyjać poprawie dostępności do tych świadczeń, a pośrednio wpłynąć na wzrost uczestnictwa kobiet w tym Programie.

Celem kontroli było dokonanie oceny sposobu zapewnienia kobietom w ciąży dostępu do badań prenatalnych oraz oceny, czy zostały obniżone wskaźniki: umieralności okołoporodowej, zgonu noworodków (dziecko do 27 dni życia) oraz zgonu niemowląt (poniżej 1 roku życia), co było jednym z celów Narodowego Programu Zdrowia.

Kontrolą objęto działalność 18 jednostek (Ministerstwo Zdrowia, Oddziały Wojewódzkie NFZ: Małopolski, Mazowiecki, Podkarpacki, Lubelski, Śląski oraz 12 świadczeniodawców realizujących Program badań prenatalnych) w latach 2012-2015 (II kwartały).