NIK o organizacjach pozarządowych

Dodano: 29 lipca 2021

Współpraca administracji rządowej z organizacjami pozarządowymi przebiega w sposób zadowalający obie strony. Jednak kontrola NIK wykazała nieprawidłowości zarówno po stronie instytucji rządowych, jak i organizacji wykonujących zadania powierzane przez państwo. Są na tyle istotne, że NIK widzi konieczność wprowadzenia zmian, zmierzających do zwiększenia nadzoru nad wydatkowaniem przez organizacje pozarządowe przekazanych im środków publicznych. Niezbędne są również zmiany w przepisach prawa, regulujących kwestie tej współpracy.

NIK skontrolowała 42 jednostki: Kancelarię Prezesa Rady Ministrów, Narodowy Instytut Wolności, cztery ministerstwa, pięć urzędów wojewódzkich oraz 31 beneficjentów, czyli organizacje pozarządowe. Dodatkowo wykonała badanie kwestionariuszowe, którym objęto skontrolowanych beneficjentów, beneficjentów nieobjętych kontrolą z terenu całej Polski oraz pozostałe, niekontrolowane ministerstwa i urzędy wojewódzkie. Okres objęty kontrolą to lata 2017-2019.

Większość skontrolowanych ministerstw i urzędów wojewódzkich prawidłowo realizowało zadania dotyczące współpracy z organizacjami pozarządowymi. Proces wyboru organizacji do współpracy i udzielania dotacji przebiegał prawidłowo. Odpowiednio też wybierano profil działalności organizacji w konkursach, żeby umożliwiał realizację celów założonych w Programach współpracy.

Ministrowie i wojewodowie, z wyjątkiem Ministra Kultury i Sztuki oraz Wojewody Małopolskiego, sporządzili „Programy współpracy z organizacjami pozarządowymi”,  które są podstawowymi dokumentami regulującymi zasady tej współpracy. Ustanowienie tych dokumentów było poprzedzane konsultacjami z organizacjami pozarządowymi. Stwierdzono jednak przypadki przyjęcia Programów w terminach uniemożliwiających ich obowiązywanie od początku okresu na jaki zostały ustanowione. NIK zwraca uwagę, że w żadnym z nich nie określono wskaźników i mierników pozwalających realnie ocenić ich realizację, w tym stopnia osiągnięcia celów założonych w tych dokumentach. W konsekwencji oceny realizacji Programów współpracy dokonywane przez ministrów i wojewodów ograniczały się do analizy liczby i wartości udzielonych dotacji oraz wyliczania efektów rzeczowych uzyskanych w ramach dotowanych projektów.

Skontrolowane instytucje publiczne w większości rzetelnie rozliczały organizacje pozarządowe z wykonania powierzonych im zadań publicznych. Wyjątkiem były pojedyncze przypadki w dwóch ministerstwach i trzech urzędach wojewódzkich. NIK jednak zwraca uwagę, że instytucje zbyt rzadko kontrolują wykorzystanie dotacji w miejscach realizacji projektu.

Kontrola NIK pokazała poprawę działania Narodowego Instytutu Wolności od czasu kontroli w 2019 roku. Kontrola przeprowadzona w 2020 r. wykazała, że NIW zgodnie z przepisami realizował zadania związane z pełnieniem funkcji Instytucji Zarządzającej rządowymi programami wspierania rozwoju społeczeństwa obywatelskiego. Konkursy objęte kontrolą w 2020 roku zostały przeprowadzone prawidłowo, a sprawozdania składane przez beneficjentów rozliczone rzetelnie, co prawda nie zawsze w terminie. Instytut rzetelnie też wykonywał zadania związane z zarządzaniem Funduszem Wspierania Organizacji Pożytku Publicznego oraz Funduszem Wspierania Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego. Instytut zrealizował w pełni siedem z dziewięciu wniosków sformułowanych po kontroli przeprowadzonej przez NIK w 2019 roku.

Organizacje pozarządowe zwykle wywiązywały się prawidłowo z postanowień zawartych umów o dofinansowanie realizacji powierzonych zadań publicznych. Nieprawidłowości były związane najczęściej z prowadzeniem ewidencji i dokumentacji księgowej i wystąpiły w połowie skontrolowanych organizacji. Większej wagi nieprawidłowości występowały rzadziej. Towarzystwo Słowaków w Polsce przy budowie Domu Kultury Słowackiej podawało w sprawozdaniach informacje niezgodne ze stanem faktycznym, dodatkowo zadanie to zrealizowało niezgodnie ze złożoną ofertą i z zawartą umową o dotację. Wystąpiły także dwa przypadki podwójnego finansowania realizowanych zadań –  Pomorskie Wodne Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe oraz Krakowska Rada Niepełnosprawnych. Nie wszyscy beneficjenci wywiązywali się też z obowiązków informacyjnych i promocyjnych określonych w umowach o realizację zadania publicznego.

Większość organizacji pozarządowych biorących udział w badaniu kwestionariuszowym (72,8%) jest zadowolona ze współpracy z administracją rządową. Większość też ubiega się o finansowe wsparcie, ale też stara się współpracować poprzez uczestnictwo w konsultacjach aktów prawnych, posiedzeń wspólnych zespołów, czy też korzystania z patronatów honorowych. Z kolei małe podmioty zwracają uwagę na trudności z zapewnieniem wkładu własnego. Problemem jest zbyt późne ogłaszanie konkursów, co daje mało czasu na realizację zadania oraz skomplikowane i mało przejrzyste warunki ubiegania się o dotacje. Wiele organizacji wskazywało, że mają trudności z pozyskaniem informacji o konkursach organizowanych przez administrację rządową i proponowało ulepszenie sposobu informowania o nich, np. poprzez stworzenie jednej platformy z ogłoszeniami lub ujednolicenie sposobu informowania o konkursach.

NIK pozytywnie ocenia wykonywanie zadań przez Pełnomocnika Rządu do spraw Społeczeństwa Obywatelskiego, a także przez Przewodniczącego i Komitet do Spraw Pożytku Publicznego. Kancelaria Prezesa Rady Ministrów prawidłowo wywiązała się z obowiązków dotyczących obsługi Pełnomocnika Rządu do Spraw Społeczeństw Obywatelskiego, a także Przewodniczącego oraz Komitetu do Spraw Pożytku Publicznego.

Wnioski

Rodzaj nieprawidłowości ujawnionych przez kontrole NIK w organizacjach pozarządowych wskazuje na konieczność wprowadzenia zmian w systemach nadzoru nad beneficjentami przyjętych w ministerstwach i UW, w tym również w zakresie weryfikacji sprawozdań składanych przez beneficjentów.

NIK wnioskuje do organów administracji rządowej o:

- Wzmocnienie nadzoru nad realizacją powierzonych zadań publicznych poprzez zwiększenie liczby kontroli dotowanych projektów (tzw. kontroli na miejscu realizacji projektu) oraz wprowadzenie skutecznych mechanizmów kontroli sprawozdań składanych przez beneficjentów.
- Wypracowanie zasad mających na celu zabezpieczenie przed podwójnym finansowaniem tych samych wydatków ponoszonych ze środków publicznych i zagwarantowanie ich realizacji poprzez wpisanie do umów dotacji odpowiednich postanowień w tym zakresie.
- Opracowanie wytycznych precyzujących zasady prowadzenia wyodrębnionej ewidencji księgowej dla środków i wydatków związanych z realizacją powierzonych zadań publicznych i zagwarantowanie ich realizacji poprzez wpisanie do umów dotacji odpowiednich postanowień w tym zakresie.
- Organizacje pozarządowe powinny bezwzględnie przestrzegać postanowień umów przy realizacji powierzonych zadań publicznych.

Rada Ministrów powinna podjąć inicjatywę ustawodawczą w celu nowelizacji ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie w zakresie:

- doprecyzowania przepisów określających elementy jakie winien zawierać wieloletni program współpracy z organizacjami pozarządowymi;
- wprowadzenia obowiązku określania w programach współpracy wskaźników i mierników realizacji celów szczegółowych tych programów.